Thực tế là người thầy tốt nhất

 Sáng nay dậy sớm để nghe những người rất nổi tiếng nói về thiền và tu tập. Đầu tiên là nghe chủ tịch Thái Hà Books, tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng. Sau đó nghe kiến trúc sư Võ Trọng Nghĩa và nhớ lại cả bài nói chuyện của ông chủ tập đoàn Trung Nguyên, Đặng Lê Nguyên Vũ. 

Mặc dù nghe cũng thấy hay nhưng có một điều mình nghiệm thấy đó là khi người ta đã tu quá sâu thì họ càng muốn tách biệt ra khỏi với đời sống thực tế. Khi tu rồi chứng đắc thì họ làm cho ta thấy cái đạo mà họ thụ lý là đặc biệt và duy nhất. Như vậy, sự dung nạp những yếu tố khác biệt sẽ giảm đi rất nhiều trong các môi trường mà họ tham gia vào.

Mặc dù tui tin là họ tu thật và cũng tin rằng con đương Đức Phật chỉ ra là đúng để mọi người thực hành theo và giải thoát. Nhưng người ngoài đạo với những niềm tin tín ngưỡng khác cũng có những con đường riêng của họ. Chưa biết ai đi trên con đường nào thì hạnh phúc hơn, và mang lại lợi ích cho người khác hơn!?

Riêng trong môi trường làm việc, nếu nói nhiều về tín ngưỡng của mình và xem lơ trải nghiệm tín ngưỡng của đồng nghiệp thì đó là một điều tồi tệ. Chẳng lẽ Phật tử chỉ làm việc được với Phật tử hay sao? Cái đích đến của một công ty có phải là mục tiêu giác ngộ? Nếu một ông chủ công ty đã giác ngộ rồi thì liệu có cần cái công ty nữa hay không?

Quay trở lại chuyện của mình. Mình sẽ dung nạp như thế nào những người với niềm tin tín ngưỡng (kể cả các niềm tin khác như chính trị, xã hội, gia đình)? Một mảng rất hay trong giáo dục đó chính là “sự đa dạng”. Nó từng việc bị xem là rào cản trong công việc, trong học tập nhưng giờ đây người ta lại tìm thấy vô vàng giá trị hay ho từ nó. Có những bước nào trong diễn biến thay đổi cách nhìn về sự đa dạng? Tui chỉ ra vài bước sơ sơ:

1. (Ngày trước) chấp nhận sự khác biệt của người khác

2. (Ngày nay) tập trung vào những giá trị chung

3. (Ngày mai) tìm kiếm sự sáng tạo từ sự khác biệt

Là một người trẻ thì việc tốt đó là gia tăng sự va chạm với đời sống thực. Không có người thầy nào tốt hơn đời sống thực tế bởi vì đó chính là môi trường mà chúng ta sống và tương tác trong cả cuộc đời. 

Ce Phan

Giáo viên Việt Nam chập chững tìm hiểu các khái niệm về giáo dục

Đọc qua các diễn đàn về giáo dục mầm non trên facebook có cảm giác là giáo viên trẻ bây giờ rất chịu học hỏi. Các trào lưu giáo dục mới đều được đề cập ở đó. 

Cái còn thiếu là gì? 

Tôi nghĩ đó chính là trải nghiệm giáo dục thực tế. Khoảng cách giữa lý thuyết là thực tiễn cách rất xa nhau. Ví dụ, khi nói "lấy học sinh làm trung tâm", nhưng để làm được điều đó thì chỉ có 1/1000 trường học có thể làm được và hiểu thấu đáo về nó. Để kiểm chứng bạn có dám trả lời một số câu hỏi căn bản này không!

1. Ngôi trường với cơ sở vật chất được xây nên với lối kiến trúc có dựa vào những nghiên cứu kiến trúc trương quan với đặc điểm phát triển của trẻ em hay không?
2. Triết lý giáo dục của trường có được kiểm nghiệm bởi các nhà chuyên môn giáo dục trẻ em hay không?
3. Từng giáo viên có được đào tạo và hiểu được cách hướng dẫn trẻ em theo từng đặc điểm học tập và trải nghiệm riêng hay không?
4. Môi trường xung quanh trẻ em như không gian tương tác xã hội, gia đình có tương tác tích cực tới sự phát triển của trẻ em hay không?

.... Trên đây chỉ là một số trong vô vàng những yếu tố để một môi trường giáo dục có thể chứng minh rằng đó là môi trường lấy trẻ em làm trung tâm.
Từ những khái niệm đầu tiên, giáo viên Việt Nam cần thêm những sự rèn luyện tích cực hơn nữa thì mới có thể nâng lên một cấp độ nữa trong công việc của mình. Nhưng dù sao, việc tìm tòi học hỏi lúc nào cũng đáng khích lệ. 

Không cần theo đuổi những lý thuyết quá xa vời. Trường học ở Việt Nam chỉ cần làm được những điều căn bản sau đây đã là rất tuyệt vời.
1. Sự an toàn của trẻ em được cam kết và thực hiện đầy đủ.
2. Sức khoẻ thể chất của trẻ em được quan tâm tương xứng với sức khoẻ tinh thần
3. Xây dựng một môi trường học tập lạc quan hơn, vui vẻ hơn. 

Ce Phan

Sự khan hiếm nguồn sinh viên cho các trường Đại học địa phương

 

Ngày nay lượng sinh viên Đại học ngày càng khan hiếm bởi vì sự sụt giảm người trẻ ở khắp nơi trên thế giới. Cùng với nó là trào lưu không xem vào Đại học là con đường tiến thân chủ yếu như trước đây. Đó là lý do các trường Đại học lớn trên thế giới trở nên "khát" sinh viên. Vì mục tiêu sinh tồn, họ phải lôi kéo sinh viên quốc tế bằng mọi cách (thậm chí chỉ cần tấm bằng tiếng Anh tối thiểu là có thể đậu đầu vào). 

Một khi cái đà này tiếp diễn thì những trường ngoài TOP sẽ phải hạ mức sàn tuyển sinh để ráng vét cho hết học sinh sau khi tốt nghiệp cấp 3. Nhưng giải pháp này cũng không phải là cách bền vững. Sự sinh tồn của phần lớn trường ĐH ở Việt Nam sẽ ngày càng khắt nghiệt hơn trong tương lai gần. Mà hiện nay hình như đã thoi thóp. 

Một trong những HẠ sách mà chúng ta thấy trong những ngày vừa qua đó là việc xiết những kì thi kiểu như IELTS, TOEIC. Nhưng cho dù vậy, lượng học sinh đi du học vẫn sẽ tiếp tục bởi vì các kỳ thi chuẩn hoá bây giờ có thể thi online mà không cần tới cục khảo thí. 

Người Nhật, Hàn và Sing đã nhìn ra vấn đề này khá sớm và cố gắng "hút máu" nhân lực trẻ của những nước Á Châu kém cỏi khác. Dù vậy, họ đã đi chậm hơn các nước phương Tây, Úc, Canada và Hoa Kỳ. Gần đây, một trong những lời đề nghị mà thủ tướng Nhật Bản dành cho tân Bộ trưởng bộ Giáo dục đó là phải đổi mới hệ thống giáo dục để có thể đón hàng trăm ngàn du học sinh trong những năm tới. 

Kinh doanh giáo dục là 1 nhưng chuẩn bị nhân lực trong tương lai là 10. Nhiều nước đã không ngần ngại vung tay cấp thật nhiều chương trình học bổng để nhắm tới cái đích này. 

Việt Nam đã quá muộn màng. 

Ce Phan

Trở thành giáo viên mầm non chuyên nghiệp | 9 tình huống phổ biến

Để trở thành một giáo viên mầm non chuyên nghiệp điều bạn cần làm đó là hãy cải thiện bản thân mình qua những tình huống thực tế và xây dựng một thói quen ứng xử phù hợp với trẻ em và phụ huynh. Bên dưới là 9 tình huống phổ biến đầu tiên mà mình muốn giới thiệu tới các bạn. Hãy tự đặt mình trong những tình huống đó và nhớ lại rằng bạn có từng "CÓ" làm như vậy hay "KHÔNG". Nếu có, hãy học hỏi cách để làm tốt hơn trong lần tiếp theo. 

STT	Lịch trình	Những tình huống thường thấy	Có/ Không	Cách cải thiện
1	Lúc đón vào trường	Bạn đã nói với một đứa trẻ không chịu rời mẹ chúng ở trường vào buổi sáng - "Thật xấu hổ khi luôn ôm chặt lấy mẹ của mình"		Có thể tốt hơn nếu nói, "Bạn trông rất hạnh phúc với mẹ" và hiểu cảm xúc của đứa trẻ, khi đó bạn có thể “thu phục” đứa trẻ sau đó có thể tự đi vào lớp.
2	Trong giờ học	Trong khi làm thủ công, bạn đã nói với một đứa trẻ đang vẽ “sai rồi, tôi đưa cho bạn một tờ giấy khác để bắt đầu lại nhé?” Rồi chỉ cần đưa tờ giấy đó cho chúng.		Thay vì chỉ ra rằng đứa trẻ đã làm sai điều gì đó hãy để chúng thử làm giúp chúng tự thể hiện mình.
3	Trong giờ học	Bạn đã đổ lỗi cho một đứa trẻ đã làm bẩn hoặc ướt mình		Điều này có thể khiến đứa trẻ cảm thấy bị tổn thương hoặc xấu hổ về bản thân. Tốt hơn là nên đưa trẻ đến một nơi nào đó có thể nhận biết được tình trạng của mình và cho trẻ biết rằng chúng sẽ cảm thấy dễ chịu hơn sau khi thay quần áo.
4	Trong giờ học	Bạn đã tức giận và la mắng một đứa trẻ đã đánh bạn bè của chúng		Hãy giúp đứa trẻ hiểu rằng loại hành động này là sai sử dụng với lời nói là rất quan trọng. Quan trọng hơn nữa, bạn phải nhận ra nói chuyện để giải quyết mâu thuẫn với bạn là một phần của sự phát triển.
5	Trong giờ học	Bạn đã nói với một đứa trẻ rằng bạn đang bận nói chuyện và bạn sẽ nói chuyện với chúng sau		Nếu đó là điều bạn thực sự không thể trả lời hoặc giải quyết ngay lập tức, sau đó hãy nhớ nói chuyện trở lại với đứa trẻ và hỏi lại họ những gì họ muốn và nói với họ rằng bạn xin lỗi. Hãy khẳng định rằng đứa trẻ có thể luôn nói chuyện với bạn bất cứ khi nào có thể.
6	Trong giờ học	Bạn đã nói với một đứa trẻ đang di chuyển chậm chạp "Nhanh lên, nếu con không làm được thì hãy quay lại chỗ cũ" và so sánh chúng với những đứa trẻ khác.		Công việc của giáo viên là khuyến khích các em, động viên các em và để chúng học cách thúc đẩy bản thân. Hãy dùng những lời động viên với trẻ em.
7	Trong giờ ăn	Để tránh thức ăn lộn xộn và rơi vãi, thay vì cho trẻ ăn cả bữa trưa, bạn hãy để riêng từng đĩa một.		Trẻ em nên được lựa chọn cách chúng ăn và thứ tự các món chúng muốn ăn. Thay vì chỉ tập trung vào sự lộn sộn xảy ra trên bàn ăn của trẻ, điều quan trọng là đảm bảo trẻ thích bữa ăn.
8	Khi tiễn trẻ về	Bạn đã nói với một phụ huynh rằng con của họ đã đánh nhau và khiến một đứa trẻ khác khóc, trong khi các bậc cha mẹ khác có thể nghe thấy.		Điều này có thể làm tổn thương lòng tự trọng của trẻ và cũng khiến phụ huynh cảm thấy khó chịu. Bất cứ khi nào bạn có điều gì cần trao đổi với cha mẹ, hãy cân nhắc và tìm hiểu cảm xúc của họ. Mục đích cuối cùng là để giúp trẻ hiểu được đâu là đúng, đâu là sai.
9	Tình huống khác	Bất cứ khi nào rắc rối xảy ra giữa hai đứa trẻ, bạn sẽ không lắng nghe những gì chúng nói và chỉ ngay lập tức đưa ra phán đoán.		Luôn có lý do cho một điều gì đó xảy ra khi rắc rối phát sinh. Khi những tình huống này xảy ra, đó là cơ hội tốt để trẻ học hỏi. Vai trò của chúng ta không phải là chỉ đưa ra phán xét, mà còn hơn thế nữa là lắng nghe từ mỗi đứa trẻ và giúp cả hai bên hiểu nhau hơn.

Ce Phan

Điều gì khiến bạn muốn trở thành giáo viên mầm non?

Điều gì khiến bạn muốn trở thành giáo viên mầm non?


Tôi muốn hỏi điều này tới hầu hết mọi giáo viên mầm non mà tôi trò chuyện, kể cả các đồng nghiệp ở Nhật Bản và những đồng nghiệp mới của tôi ở Việt Nam. Tôi nhớ lại câu hỏi này ngay trong tuần đầu tiên khi tôi bắt đầu chương trình Thạc sĩ của tôi. Đó là thời điểm tôi học môn học Lịch sử giáo dục với bài học đầu tiên về mục đích của giáo dục. Giáo sư đã hỏi "Điều gì đã khiến bạn muốn trở thành giáo viên?". Có lẽ tới bây giờ, câu trả lời của tôi vẫn không thay đổi nhiều so với lúc đó.

Tôi muốn nói rằng: Nghề giáo là một nghề có thể mang lại cho tôi một cuộc sống ổn định tại Nhật Bản cùng với những phúc lợi xã hội khác. Nó cũng đã giúp tôi có cơ hội cùng học với chính học trò của tôi. Cho dù cả hai điều quan trọng trên được thoả mãn, nhưng chắc chắn là tôi đã không chọn cái nghề này nếu tôi không có tình yêu đặc biệt với giảng dạy. Tôi yêu thích truyền đạt những kiến thức hay tới học trò bằng nhiều cách khác nhau và tôi cũng muốn nhìn thấy sự trưởng thành từng ngày của những đứa trẻ.


Có lẽ hầu hết mọi đồng nghiệp yêu nghề mà tôi đã trò chuyện đều có những suy nghĩ tương tự. Điều thú vị nhất mà tôi nhận ra đó là họ yêu trẻ nhiều hơn tôi! Có lẽ đó là cách tự nhiên mà bất kì giáo viên mầm non nào được hỏi câu hỏi đó. Hoặc cũng có thể tôi là giáo viên nam hiếm hoi trong lĩnh vực này và tôi nghiêng phần nhiều vào lý trí hơn là cảm xúc!? Nhưng cho dù như thế nào đi nữa, lý do mà bạn lựa chọn để trở thành giáo viên sẽ trở thành nguồn động lực quan trọng để bạn phát triển trong lĩnh vực này. 

Tôi tin rằng việc tự hỏi bản thân mình về lý do khiến mình làm điều gì đó cũng chính là kim chỉ nam để giáo viên nhận ra đó là lẽ tự nhiên liên quan tới động lực của trẻ em. Tuy ở giai đoạn đầu đời và chưa sử dụng ngôn ngữ linh hoạt để thể hiện mong muốn cá nhân, nhưng mọi trẻ em đều được thôi thúc bởi những động lực riêng. Điều này còn được hiểu là mối quan tâm hay những đặc điểm riêng trong cách phản ứng và tương tác của trẻ. Khi nói tới đây, chúng ta thử ngẫm lại: Liệu trẻ em có lựa chọn việc đến trường mầm non hay không?. Câu trả lời chắc chắn là không! Vì thế để một đứa trẻ chuyển biến từ một điểm khởi đầu bị động thành một đứa trẻ chủ động và yêu thích những gì mình làm ở trường không phải là một điều dễ dàng.


Tôi nghĩ thách thức trên không chỉ là trở ngại ban đầu khi trẻ mới nhập học mà cũng là rào cản trong việc phát triển của trẻ em trong suốt quãng thời gian ở trường mầm non. Nếu giáo viên biết tập trung tìm ra nhiều phương cách khác nhau để để trẻ em cũng tìm được động lực thôi thúc cho riêng mình thì giáo viên đó cũng đã hoàn thành được một nhiệm vụ lớn lao trong nghề giáo của mình.


Mặc dù đã điều lần được hỏi và tự hỏi về “Điều gì khiến bạn muốn trở thành giáo viên mầm non?”. Tôi vẫn luôn muốn nhắc lại để nhắc nhở bản thân mình về những gì mà tôi đang hướng đến. Đó cũng là một phần trách nhiệm của tôi với công việc giảng dạy mà tôi đang làm hằng ngày. Còn bạn thì sao? Bạn đã có câu trả lời cho riêng mình chưa?


Ce Phan

Hạt cát

 Hạt cát

Có hạt cát nào rong chơi ngoài đường

Có hạt cát nào tủ tỉ ở sân vườn

Có hạt cát được gió và dép mang đi

Có hạt cát nằm yên trong chậu cây khô

Đời là thế, có vô vàng hạt cát, lẫn vào nhau

Đời là thế, có vô vàng hạt cát, rời xa nhau

Ngày người trở thành những hạt cát nằm yên

Ngày con, hạt cát bay vẩn vơ tìm chốn bạt ngàn

Vào đô thành, từ lỗ nẻ chui lên

Ra cánh đồng, mưa sa trôi theo dòng nước

Những hạt cát cứ lăn, cứ lăn đi

Người hiền dịu, thích vào nơi khuất gió

Người phong trần, cứ để nó cuốn đi

Đường đời xuôi ngược, ngược xuôi

Mấy nẻo, trăm đường, hoa bụi gió bay.

Ce Phan

(Nhớ những người yêu quí đã nằm xuống)

Thương xót Ức Trai qua bài thơ “Đêm rượu Ức Trai”

 Đọc bài thơ này của nhà thơ Trần Mạnh Hảo về bậc kỳ tài Nguyễn Trãi (Ức Trai) mà xót thương ông vô cùng trong vụ án Lệ Chi Viên. 

Nguyễn Trãi là hậu duệ cuối của nhà Trần còn sống sót do gia đình ông là thông gia với nhà Hồ Quý Ly (Nhà Hồ sau khi lên ngôi đã giết hết hoàng gia nhà Trần còn sót lại). Nhà Hồ sau đó bị sụp đổ và đất nước bị đô hộ bởi nhà Minh, chấm dứt 500 năm tự chủ của nước Đại Việt. 

Nguyễn Trãi đến với Lê Lợi lúc Lê Lợi còn chưa có gì ở Lũng Nhai và từng bước đưa Lê Lợi lên đỉnh cao của quyền lực sau chỉ 10 năm! Có thể nói, không có Nguyễn Trãi làm quân sư, lịch sử có thể sẽ không biết Lê Lợi là ai bởi vì lúc bấy giờ rất nhiều nghĩa quân địa phương cũng nổi dậy chống nhà Minh nhưng đều bị đánh bại dễ dàng. Nguyễn Trãi giỏi tới mức mà nhiều trận đánh, ông đã không cần dùng binh thì tướng giặc đã lối loạn tinh thần khi đọc thơ của ông. 

Vậy mà, một người dăm lần từ quan về ở ẩn sau đó vì nhà Lê quá bè phái và nhiều gian thần cũng không khiến ông tránh được tai hoạ. Quả đúng khi nói "chữ tài đi với chữ tai một vần". Cuộc đời của ông khép lại bằng một bi kịch tru di tam tộc (giết cả ba đời). 

Cái chết đầy oan khiên của ông không khỏi khiến người ta bùi ngùi thương cảm.

Ce Phan

=========

ĐÊM RƯỢU ỨC TRAI

Thơ Trần Mạnh Hảo

Đêm đầy như ly rượu

Rót từ thời Ức Trai

Ly rượu trong veo sao chói đỏ

Ly của ta mà rượu người xưa

Đêm Nam Quan cụng ly vào núi đá

Đất dưới chân là bóng cha già

Mưa phùn hay roi vọt

Hơi rượu từ mắt ta

Gió bấc chảy như máu

Cuốn mất người mang gông

Đôi tay tự nắm chặt đầu tóc

Nhấc mình lên không được

Giọt rượu chui vào hạt nếp

Hạt nếp núp trong bùn

Bùn ngầu trong xương thịt

Vầng trăng mười năm câm

Lam Sơn mài gươm trong bụng

Đốt lửa lên làm rượu uống

Cuốn binh thư lật hết lá rừng sâu

Một đêm uống cạn thác bạc đầu

Ly rượu Bình Ngô đại cáo

Mười năm cặn đáy ly đâu ?

Côn Sơn trăng ẩn trong bẩu rượu

Rót chửa đầy ly rượu đã rằm

Một mình mời bóng uống

Nhìn mỗi ngôi sao thấy một chiếc dằm

Đâm vào mắt cay ly rượu

Buốt lòng người sáu trăm năm

Ly rượu Lê Chi viên

Uống đến giờ còn đứt ruột

Kìa tia mắt thiên tài

Cuộc đời làm sao chịu được

Trời đất không đủ chỗ chứa Ức Trai

Ly rượu suông đời hất đổ

Đáy ly còn máu đỏ hoài

Trăng thượng tuần như ly vỡ

Rượu xưa tràn đêm nay…

Sài Gòn 7- 1981

T.M.H.

DANH NGÔN XƯA – MÀ HIỆN ĐẠI!...

“Sở dĩ ‘giáo’ không phổ cập là do học trò không được học; mà trò không được học là do thày giảng không tinh. Sở dĩ ‘pháp’ không lập được là do người giỏi không được dùng; mà người giỏi không được dùng là do thưởng phạt không công minh. Sở dĩ ‘chính’ không thi hành được là do kẻ lại không được liêm; mà kẻ lại không được liêm là do bổng lộc không đủ. Song, thày giảng không tinh, thưởng phạt không công và bổng lộc không đủ, duyên cớ đều do tình trạng thiếu thốn và sự thực thiếu thốn mà ra. Cho nên, dù có cấp bách lo việc này nhưng nếu không nắm được mấu chốt của nó thì dù ‘trí” có thể biết được mà ‘thế’ không thể làm được.”

Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803)

Ngô Thì Nhậm là một nhà tư tưởng lớn của Việt Nam, thơ văn đều trác tuyệt, ý thức về chiến lược thuộc loại xuất chúng và có công rất lớn khi khuông phò Quang Trung Nguyễn Huệ đại phá quân Mãn Thanh năm 1789. 

Đoạn danh ngôn trên xuất phát từ lời tựa của tập “Cần Bộc Chi Ngôn” (tạm dịch là lời chân thành thô vụng), là bài khải ông dâng Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm vào khoảng 1776-1780, để luận về đạo trị nước gồm ba yếu tố then chốt là giáo, pháp, chính. Đời nay ta có thể hiểu là giáo dục, pháp lệnh và hành chính công quyền.

Khi luận về đạo trị nước, ông phê phán thực trạng thời Lê Mạt tại Bắc Hà, và kết luận ở khái niệm ngày nay ta gọi là kinh tế! Trong chưa đầy 140 từ đã có 17 chữ ‘không’!

Với cái nhìn quá hiện đại, Ngô Thì Nhậm dám nói thẳng: cái gốc là kinh tế èo uột nên cái ngọn là giáo dục bị héo hon. Ở giữa là sự lỏng lẻo bất nhất của luật pháp và sự mục nát của bộ máy công quyền - vì lương quá thấp, ai cũng chỉ nghĩ tới bổng – “kẻ lại không được liêm” là hiện tượng tham nhũng. 

Cái “trí” là giải pháp kinh tế cho giáo dục, cho tương lai, lại bị kẹt ở cái “thế” là pháp và chính. Là ý thức hệ…

KTG Nguyễn Xuân Nghĩa

Nụ cười bé yêu (2)

Ngày hôm qua (4/1/2022) tức ngày 2 tháng 12 năm 2021 theo lịch cổ truyền Việt Nam, gia đình chúng tôi đón nhận thêm một thành viên mới. Bé trai được chào đời lúc 8:30 sáng tại bệnh viện Đại học Tsukuba, thành phố Tsukuba, Nhật Bản. Em bé được sinh thường và mẹ tròn con vuông. 

Em bé có nhiều đặc điểm giống Sue như cùng sinh vào mùa đông, cùng bệnh viện và những cử chỉ đầu đời. Chúc mừng Sue đã lên chức chị hai và hành trình của gia đình chúng ta sẽ được tiếp tục với một người bạn đồng hành mới. Cầu mong ơn trên ban phước lành cho con trai, em trai của chúng con để em bé được lớn lên khoẻ mạnh và chia sẻ tình yêu này đến tất cả mọi người. 

Ce Phan

Sự thấu cảm và lòng trắc ẩn trong giáo dục

 Giáng sinh và Năm mới thường mang lại cho mọi người cảm giác yêu thương và chia sẻ. Điều này đã tạo cảm hứng để tôi kể lại một vài trải nghiệm giáo dục của tôi về hai từ “sự thấu cảm” và “lòng trắc ẩn. “Sự thấu cảm” gợi lại cho tôi về những hoạt động giáo dục mà tôi đã có ở Việt Nam, trong khi đó từ “lòng trắc ẩn” thì mô tả môi trường giáo dục mà tôi đang làm việc tại Nhật Bản. 

 

Nhà triết học Maslow xác định sự thấu cảm như một nhu cầu cơ bản như sự che chở và thừa nhận từ mọi người xung quanh đối với một cá nhân. Những nhu cầu đó liên quan tới những nhu cầu cơ bản về sinh lý, an toàn, an ninh, thuộc về (cộng đồng), tình yêu và lòng quý trọng. Như vậy, sự quan tâm của nhà giáo tới những nhu cầu của học sinh sẽ có thể giúp học sinh thúc đẩy việc học và có thể đạt được nhu cầu ở bậc cao hơn đó là nhu cầu về nhận thức (hay nhu cầu học tập). 

 

Trước tiên, đối với tôi hình ảnh người thầy trong quá khứ của tôi được phân định thành “người thầy thấu hiểu” và “người thầy bình thường”. Những người thầy thấu hiểu là những người tạo cho tôi một cảm giác ấm áp, thuộc về cộng đồng của lớp học, trường học. Ngược lại, cũng có những người thầy đã không tạo một không khí học tập thân thiện và làm cho áp lực học tập ngày càng trở nên dồn nén. Về cá nhân, tôi rất cần những người thầy có thể thúc đẩy tôi cũng như chấp nhận những khiếm khuyết của tôi ở trường học. Thông qua sự gắn kết của một tập thể trong lớp học, tôi có thể nhận ra rằng sự thấu cảm giúp cho những con người trong tập thể có thể tương trợ nhau để cùng phát triển. Ngược lại, sự nghi kị, hà hiếp và thụ động sẽ làm cho mọi thành viên trong tập thể trở nên vỡ vụn. 

 

Gần đây, tôi trải nghiệm một lần nữa về sự thấu cảm khi tôi hỗ trợ một tổ chức từ thiện có tên là “Thư viện ước mơ”. Đây là một chương trình xây dựng những thư viện nghệ thuật miễn phí cho các trường học ở nông thôn ở Việt Nam, nơi mà trẻ em ít có cơ hội tiếp cận với sách. Chương trình này được tạo cảm hứng từ một buổi sưu tầm tranh của nhiếp ảnh gia Lê Hồng Linh với chủ đề là “Thấu cảm và những câu chuyện chưa kể” sau những trận lũ lụt tàn phá những ngôi trường ở miền trung Việt Nam. Từ chương trình này, sự thấu cảm trong tôi đó chính là sự tương trợ, đồng hành và trao cơ hội cho người khác.

 

Trong một môi trường giáo dục khác tại Nhật Bản gợi cho tôi những suy nghĩ về lòng trắc ẩn nhiều hơn là sự thấu cảm. Theo cách hiểu của tôi, lòng trắc ẩn thôi thúc người ta hành động nhiều hơn là sự thấu cảm và vì thế nó tạo cảm giác giàu năng lượng hơn. Thông qua trải nghiệm cá nhân, tôi cảm nhận rằng phẩm chất căn bản của giáo viên ở đây đó là sự giàu lòng trắc ẩn bởi vì môi trường giáo dục ở đây lấy học sinh làm trung tâm và học sinh có tiếng nói quan trọng trong trường học. Khi một học trò có hành vi không đúng mực, giáo viên thường có xu hướng tìm kiếm lý do đằng sau nó và tìm những giải pháp để giải quyết vấn đề thay vì quở phạt học trò. 

 

Quay trở lại với tháp nhu cầu của Maslow, tôi nhu cầu nhận thức (hay nhu cầu học tập) chỉ có thể được thoả mãn một cách đầy đủ sau khi những nhu cầu căn bản hơn được đảm bảo trước. Trong đó, sự tôn trọng và lòng trắc ẩn là những nền tảng căn bản mà học trò cần được cung cấp trong môi trường giáo dục. Những nhà nghiên cứu giáo dục tin rằng phẩm chất đó cần được xây dựng và tạo cảm hứng từ trên xuống dưới trong hệ thống giáo dục. Ví dụ như trong trường học thì điều đó phải được đảm bảo từ hiệu trưởng, tới quan quản lý, tới giáo viên và theo đó là học sinh. Như vậy, xây dựng một nền tảng đạo đức trong trường học và tạo cảm hứng làm việc cho giáo viên là phẩm chất nền tảng mà hiệu trưởng cần có.  Tuy đó là yêu cầu cơ bản nhưng cũng không hề dễ dàng đạt được bởi vì những phẩm chất đó chỉ thường có ở những nhà giáo đầy khát vọng. 

 

Tôi tin rằng, sự thấu cảm và lòng trắc ẩn là tiền đề căn bản nhất để xây dựng một cộng đồng lành mạnh bên trong trường học và sẽ tạo đủ yêu thương để mọi thành viên từ giáo viên, ban giáo hiệu và học sinh cảm thấy mình là một phần quan trọng trong tập thể ấy.

 

Ce Phan

Chúng ta có đang làm những đứa trẻ trở nên thất bại?

 Tôi đã biết đến nhận định này trong một bài diễn thuyết trên TED Talks của Sir Ken Robinson vào tháng 2 năm 2006và đã thực sự ấn tượng bởi vì ông ấy nói về sự thiên lệch của nền giáo dục đã triệt tiêu đi tính sáng tạo của rất nhiều trẻ em. Và có lẽ đó chính là nguyên nhân để dẫn đến kết luận của ông rằng hệ thống trường học của chúng ta đang làm trẻ em trở nên thất bại.

 

Như vậy có thể hình dung được rằng có thể mục tiêu giáo dục của nhiều trường học có thể không đáp ứng được mục tiêu cuộc đời của những đứa trẻ. Đến lúc này, chúng ta có thể hoài nghi rằng liệu những đứa trẻ có thực sự biết chúng muốn gì và thể hiện khả năng của mình ra sao hay không? Lời nhận định của Picasso có thể giúp gia cố cho niềm tin của chúng ta rằng khi ông nói mọi đứa trẻ sinh ra đều là nghệ sĩ và chúng chỉ biểu lộ những vấn đề khi chúng trưởng thành hơn mà thôi.  Ngày nay, chúng ta chứng kiến thêm rất nhiều những tài năng nhí thậm chí dưới 10 tuổi. 

 

Giáo dục đang định hướng phát triển con người hay giáo dục là công cụ để thực hiện những mục tiêu khác? Dễ nhận thấy rằng chúng ta vẫn ở trong quỹ đạo ảnh hưởng của sự phát triển công nghiệp hoá với những trào lưu mới như: toàn cầu hoá, kỹ nghệ số hoá. Nhu cầu đào tạo ra lực lượng lao động để giải quyết những vấn đề trong quá trình phát triển công nghiệp đã thu hút hầu hết các nền giáo dục vào tiến trình đó. Mặc dù, xã hội công nghiệp cũng mở rộng ra nhiều lĩnh vực và đạt được những sự đa dạng nhưng nó vốn dĩ vẫn bị bó buộc vào những ngành nghề theo quy luật cung cầu của thị trường công việc. Như vậy, xu hướng công nghiệp hoá đã mang lại cuộc sống với những tiện nghi nhất định nhưng cũng đồng thời bỏ qua rất nhiều những giá trị khác về nhân sinh học mà nổi bậc nhất là sự sáng tạo nghệ thuật. 

 

Trong một bài diễn thuyết khác của Sir Ken Robinson vào năm 2010, ông lại tiếp tục kêu gọi một cuộc cách mạng giáo dục để những đứa trẻ có thể phát triển toàn diện hơn. Trong đó, ông nhấn mạnh đến tầm quan trọng trong sự hiểu biết về trí thông minh của trẻ em. Theo đó, trí thông minh bao gồm 3 phần: sự đa dạng, sự năng động và sự dễ nhận biết. Ông cũng cho rằng đây là những nguyên tắc gốc rễ để nền giáo dục có thể xây dựng lại hệ thống của mình để có thể chạm tới những phạm vi mà nó chưa từng nhấn mạnh trước đây. 

 

Giáo viên dĩ nhiên là một yếu tố quan trọng trong sự cân nhắc này bởi vì giáo viên là những người gần gũi với trẻ em nhất và họ cũng hiểu những đặc điểm riêng của từng học trò. Ở khía cạnh này có thể lấy sự hiệu quả trong việc phát huy khả năng thiên bẩm của trẻ em để đánh giá sự hiệu quả của giáo viên thay vì những mục tiêu đóng khung hàng năm dành cho giáo viên. Tôi nhận thấy, trong sự dịch chuyển giáo dục này, giáo viên sẽ làm việc với hai phạm trù: xác định lại những thách thức mà họ phải đối mặt trong nền giáo dục cá nhân hoá và cách chuyển hoá chúng thành những giá trị với sự lạc quan và thích thú dành cho học trò. Để có thể phát huy được thế mạnh của nền giáo dục cá nhân hoá thì giáo viên phải có sự nhạy cảm trong quan sát và đánh giá học sinh. Họ bắt buộc phải trở thành những chuyên gia trong môi trường giáo dục ấy. Lấy giáo viên mầm non làm ví dụ, họ thường áp dụng phương pháp đánh giá tiến trình (formative assessment) thông qua quan sát biểu hiện của những đứa trẻ hơn là đánh giá thông qua kết quả học tập (summative assessment). Điều này giúp họ dễ dàng đạt được sự nhạy cảm thông qua việc ghi chú lại những thói quen cũng những biểu hiện lạ và từ đó thiết kế một môi trường giáo dục phù hợp để những khả năng của trẻ em có điều kiện phát triển. 

 

Dĩ nhiên, sự phát triển của trẻ em ở mỗi giai đoạn là khác nhau. Tạm thời các nhà giáo dục và những nhà nhân sinh học tạm thời phân loại ra các giai đoạn như thời thơ ấu, thiếu nhi và thiếu niên trước khi các em xác định rõ các định hướng phát triển nghề nghiệp sau này. Khi nhìn vào các giai đoạn trưởng thành này của trẻ em, chúng ta sẽ nhận ra cách mà nền giáo dục đang làm là xây dựng nên một cái tháp tri thức. Khi trẻ em càng lớn cũng sẽ càng giới hạn lại những phạm vi hoạt động học thuật và tập trung hơn cho những gì mà chúng cảm thấy là thế mạnh của chúng. Để quá trình này không làm trẻ em trở nên thất bại ngay từ giai đoạn đầu đời, nền giáo dục cần có những cải tổ để có thể giúp trẻ em phát triển suy nghĩ dồi dào của chúng và mang lại nhiều cơ hội hơn để trẻ em có thể trải nghiệm nhiều các khía cạnh khác nhau trong đời sống. 

 

Ce Phan

Dạy thêm - học thêm câu chuyện cũ mà vẫn còn mới ở Việt Nam

 Nhìn một cách bao quát thì việc dạy thêm và học thêm diễn ra khá phổ biến ở các nước Châu Á. Tôi có trải nghiệm dạy học ở Việt Nam và Nhật Bản nên sẽ chia sẻ đôi điều liên quan tới vấn đề này nhân ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11). 

 

Nguyên nhân gốc rễ

 

Khi nhìn vào chương trình học từ mầm non cho đến chương trình phổ thông trung học ở Việt Nam, có thể nhận thấy một điểm chung đó là nền giáo dục lấy việc đánh giá năng lực học tập của học sinh làm trung tâm. Bên cạnh nền giáo dục xem người thầy là trung tâm thì đây cũng là một triết lý giáo dục được xem là truyền thống của hầu hết các nền giáo dục trên thế giới. Chương trình học và mọi hoạt động giáo dục diễn ra để tập trung chủ yếu vào việc thi cử. Sự chuyển tiếp giữa các cấp học từ thấp lên cao cũng chỉ dựa vào điểm thi mà hầu như bỏ qua các tiêu chí khác như thái độ học tập, định hướng học tập, nghiên cứu. Giống Việt Nam ở việc vẫn duy trì các kỳ thi chuẩn hoá (standardized tests), nền giáo dục của Nhật Bản vẫn còn nặng tính thi cử mặc dù họ có rất nhiều nỗ lực giảm bớt. Hiện tại, có rất ít các kỳ thi diễn ra ở cấp tiểu học (học sinh lớp 1 và 2 thì không đánh giá thông qua điểm số). Tuy nhiên, giáo dục Nhật Bản lấy học sinh và nội dung làm trung tâm do đó họ có xu hướng chú trọng vào sự phát triển cá nhân và sự tuyền đạt được kiến thức quan trọng mà các nhà giáo dục cho rằng qua trọng với học trò. 

 

Điểm khác biệt

 

Có lẽ từ chính việc xem trọng các kỳ thi dẫn đến sự phát triển nở rộ của việc dạy thêm và học thêm. Trong khi giáo viên ở Việt Nam được tự do nhận học trò để dạy thêm thì ở Nhật Bản, giáo viên sẽ gặp rất nhiều rắc rối nếu họ nhận chính học trò trong trường để dạy thêm. Thứ nhất, không chỉ trong ngành sư phạm mà hầu hết mọi lĩnh vực trong đời sống, giáo viên không “kinh doanh sân sau” khi họ vẫn là người trong một tổ chức. Nó liên quan tới đạo đức nghề nghiệp và những quy định nội bộ trong các trường học. Thứ hai, phụ huynh người Nhật cũng có xu hướng sẽ không gửi con cái của mình cho chính những giáo viên dạy con mình ở trường. Lý do đơn giản là họ không muốn trả thêm tiền để học lại hoặc tương tự những gì học trò được học ở trường. Dĩ nhiên, giáo viên phải thể hiện hết năng lực của họ khi họ nhận một công việc nào đó. 

 

Có lẽ sẽ có một số người nghĩ rằng giáo viên người Nhật được trả lương cao nên họ không cần dựa vào dạy thêm. Điều này nên cần xét lại bởi vì thu nhập của giáo viên ở đây thấp hơn thu nhập bình quân của các ngành nghề khác. Tuy nhiên, cũng giống Việt Nam, nghề giáo là nghề được người Nhật xem trọng mặc dù họ không có ngày nhà giáo được tổ chức đặc biệt như ở Việt Nam. 

 

Như vậy các trung tâm dạy kèm ở Nhật Bản diễn ra như thế nào? Những trung tâm này thường được hiểu là các trung tâm giáo dục ngoài giờ (dạy sau giờ học chính khoá hoặc vào cuối tuần). Có một điều mà có lẽ mọi người ít để ý đến là chức năng “giữ trẻ” của những trung tâm này bởi vì phụ huynh ở Nhật Bản thường đi làm về muộn nên họ thường sẽ cho con họ học tiếp thứ gì đó sau thời gian học chính khoá. Một điều nữa đó là các kỹ năng được học trò Nhật thường chọn để học thêm rất đa dạng: học vẽ, học khiêu vũ, học thể dục thể thao, học nhạc và học luyện thi. Những trung tâm này thường có giáo viên cơ hữu chứ không dựa vào nguồn giáo viên ở các trường học. Cũng có thể có những giáo viên nhận những công việc bán thời gian ở các trung tâm này, nhưng phần lớn họ sẽ ưu tiên những công việc của gia đình sau một ngày làm việc. 

 

Ce Phan

Hãy ngưng lạm dụng châm ngôn và biểu ngữ trong giáo dục

 Tại sao cứ phải dùng những câu khẩu hiệu giống nhau cho hàng loạt trường thế nhỉ? Mỗi ngôi trường có những đặc điểm và truyền thống riêng vì thế không nên gán những cái nhãn giống nhau ở mọi nơi. Càng dùng đại trà thì càng nhàm chán và phản tác dụng chứ chắc gì đã hay. 

Nếu thực sự muốn một triết lý vào đó được gieo một cách lành mạnh vào tâm trí học trò thì chuỗi những hành động (cụ thể hơn là bài giảng) mới thực sự là điều cần làm. Sử dụng biểu ngữ như một cách lười biếng trong việc tìm kiếm giải pháp và luôn muốn gán cho một cái đích mà chẳng bao giờ làm được. Nếu nhìn rộng hơn ra ngoài xã hội thì bạn có thể sẽ nhận ra rằng ở những nơi càng có nhiều vấn đề thì càng xuất hiện biểu ngữ. Ví dụ, chỗ toàn thấy rác thì có biển "cấm xả rác" hoặc "xanh, sạch, đẹp". Biểu ngữ không phải là giải pháp!

Quay trở lại chuyện trường bọc. Thay vì đặc biểu ngữ, ban giám hiệu trường học có thể đặc ra mục tiêu cụ thể cho từng năm trong kế hoạch của trường. Ví dụ: Trong năm học này, trường sẽ áp dụng các giải pháp A,B,C để giảm đi những hành vi bạo lực xảy ra trong trường học so với năm ngoái. Mục đích của cách làm như vậy là để có thể cải thiện được những vấn đề đang nảy sinh trong trường theo khả năng có thể của trường. Một khi từng mục tiêu được thực hiện tốt thì từng bước ngôi trường đó sẽ đạt được những tiêu chuẩn cao hơn mà không cần phải ghi ra những điều không thực tế. 

Trong môi trường giáo dục ở Nhật Bản, nơi tôi đang dạy học cũng có những biểu ngữ được sử dụng nhưng nó phần lớn liên quan tới những nhắc nhở về sự an toàn. Tôi xem những câu chữ mang tính chỉ dẫn hơn là đưa một mục tiêu để thực hiện.  Nhiều nơi đặt tượng của những học giả lớn và những câu châm ngôn của họ. Nhưng mỗi trường thì mỗi khác tuỳ theo lịch sử của trường và những triết lý mà họ chịu ảnh hưởng. 

Có một cách làm của người Nhật mà tôi thấy rất hay mặc dù có thể nó là chuyện nhỏ thôi, đó là sự đánh giá hay nhận xét trong nội bộ. Nghĩa là những hoạt động diễn ra trong trường cho dù là nhỏ nhất đều được các thầy cô ngồi lại để xem xét tốt, xấu, hay, dở ra làm sao và đưa ra những giải pháp để cải thiện. Sự giao tiếp và tương tác nội bộ rất quan trọng vì nó giúp trường tự mình giải quyết những vấn đề đang vấp phải hơn là chỉ nghe những mục tiêu và giải pháp từ các cơ quan quản lý giáo dục ở cấp cao hơn.

Một ví dụ nhỏ về sự an toàn trong trường học không phải được cam kết bằng câu biểu ngữ "an toàn là trên hết" mà là một chuỗi rất nhiều những hành động nhỏ được thực hiện và cải thiện trong rất nhiều năm. Nếu có bất kỳ một giáo viên nào mà không nắm vững được các thao tác sơ cứu, cấp cứu cho học trò thì không thể nào xem trường đó thực sự an toàn được. Càng làm việc nhiều hơn với giáo viên người Nhật thì tôi càng học được rằng mình cần phải thực hành nhiều lần chứ không chỉ nói suông. Làm một lần thành công cũng chưa chắc là thành công mà phải lặp lại nhiều lần hơn nữa. 

Tóm lại, tôi tin rằng kỹ năng giải quyết vấn đề bên trong mỗi trường sẽ giúp trường học đó trưởng thành hơn chứ không phải các câu biểu ngữ hoặc khẩu hiệu. Và nếu muốn dùng các câu khẩu hiệu thì hãy để các trường học tự do lựa chọn những điều mà họ thấu gần gũi và phù hợp nhất. Nếu nó trở thành một câu châm ngôn hay và tạo ra sự khác biệt cho trường thì đó mới là điều đáng quý. 

Ce Phan

Trí thông minh đa dạng của trẻ em, Howard Gardner

 Tôi thử kiểm tra trí thông minh của mình bằng một bài kiểm tra dựa trên nghiên cứu của Howard Gardner (1). Dựa trên kết quả đạt được của tôi,  họ xếp 3 loại trí thông minh thuộc nhóm trên bao gồm: nội tâm (khả năng phân biệt giữa các loại cảm giác, tạo dựng sự suy nghĩ thấu đáo và đưa ra quyết định về cuộc sống); ngoại cảm (khả năng nhận biết và hiểu được đối phương); cảm nhận hình ảnh và không gian (khả năng nhận thức bằng thị giác và ngoại cảnh và tạo ra các không gian nhận thức một cách hiệu quả)

 

Trước tiên, phải nói rằng tôi đã rất ngạc nhiên và ấn tượng rằng người ta có thể tạo ra một tiêu chuẩn nào đó để đo lường trí thông minh của con người. Lý thuyết về trí thông minh đa dạng của Howard Gardner đã làm lu mờ đi những quan điểm truyền thống hạn hẹp về trí thông minh khi lý thuyết của ông đã vạch ra chín điểm thông minh (ngôn ngữ, logic, hình ảnh/không gian, thể chất, âm nhạc, ngoại cảm, nội tâm, thế giới tự nhiên và hiện sinh). Khi nghiên cứu về lý thuyết này, Zhou & Brown nói rằng những loại trí thông minh này có khả năng tạo ra và giải quyết các vấn đề, tạo ra sản phẩm hoặc cung cấp dịch vụ được đánh giá cao trong một nền văn hóa hoặc xã hội. Trước đây, tôi đã biết tới cách người ta đánh giá thông qua chỉ số IQ nhưng dường như nó chỉ kiểm tra những đặc điểm liên quan tới ngôn ngữ và logic. Quan niệm về trí thông minh đa dạng của Howard Gardner đã thực sự mở ra một cách nhìn bao quát hơn về sự thông minh của con người. Tôi cho rằng, những phát hiện đó có ý nghĩa rất lớn đối với giáo dục, đặc biệt là giáo dục trẻ em. 

 

Quay trở lại kết quả mà tôi nhận được từ bài kiểm tra MI. Tôi nghĩ kết quả đó mô tả đúng với những khả năng mà tôi tin là nổi bậc nhất của tôi ở thời điểm hiện tại. Trong khi thực hiện bài test, tôi có một chút do dự khi trả lời một số câu hỏi đặc biệt là những câu hỏi về logic hoặc các trò chơi sử dụng tư duy logic. Thực tế, có những kỹ năng là thế mạnh của tôi trong những năm về trước nhưng lại không thường xuyên được thể hiện ở thời điểm hiện tại. Tôi nhận ra ở mỗi giai đoạn của cuộc đời thì tôi lại có những mối quan tâm và sự ưu tiên khác nhau. Theo như nghiên cứu tâm lý học về các giai đoạn của một đời người, Daniel Levinson đã chia làm 5 giai đoạn chính và mỗi giai đoạn chúng ta có những thay đổi lớn về biểu hiện, suy nghĩ và những sự ưu tiên trong cuộc sống rất khác nhau. Theo đó, với độ tuổi này, tôi đang ở trong giai đoạn chuyển tiếp từ “tự điều chỉnh” tới “ổn định”. Trong giai đoạn này, tôi thường xem xét lại những thành tựu đã đạt được và điều chỉnh lại cuộc sống của mình. Tôi cũng phấn đấu hoàn thành những mục tiêu cho cuộc đời và bắt đầu lo cho gia đình và cộng đồng. Do đó, tôi cho rằng kết quả chúng ta nhận được thông qua MI trong mỗi giai đoạn là khác nhau. 

 

Tóm lại, tôi cho rằng có khả thi khi dựa vào những con số thống kê về những loại trí thông minh theo từng giai đoạn phát triển của học trò. Từ đó, các nhà giáo dục có thể xác định những ưu tiên cần thiết cho học trò trong chương trình giáo dục. Nếu chúng ta xác định được một giai đoạn vàng về sự phát triển thịnh vượng nhất các loại trí thông minh thì chương trình giáo dục sẽ có những điều chỉnh phù hợp và phát huy tốt nhất tiềm năng của trẻ em. 

 

Ce Phan

(1)  Multiple intelligences. (2021). Career insite. https://alis.alberta.ca/careerinsite/know-yourself/multiple-intelligences-quiz/

Gian hùng thời hiện đại

Ngày xưa, những có những vị vua thường được xưng tụng là vì dân khi họ thực sự làm cho đời sống nhân dân phùng thịnh. Nhưng cũng có những vị rất gian hùng, họ hiểu lòng dân và chỉ lợi dụng cho mục đích vương quyền là chủ yếu. 

Thời tam quốc ở Tàu, Tào Tháo nổi tiếng là gian hùng. Ông đã khai thác triệt để những bài pháp dân tuý để an dân và an quân. Có tích rằng ông mượn cái đầu của thuộc cấp là tướng quân lương Vương Hậu để quân không loạn trong lúc công phá thành của Viên Thuật. Ông cũng dùng thủ tháp tương tự như khi xe ngựa của ông dẫm phải hoa màu của dân và để lại những tiếng vang để đời. Đó là những bệ phóng để đưa Tào Tháo lên đỉnh cao quyền lực về sau. 

Thời nay tuy có hiện đại, có nhà lầu xe hơi nhưng những bài pháp cũ cũng thường được giới lãnh đạo độc tài sử dụng. Mỗi khi có một sự kiện thu hút dân chúng mà có thể gia tăng uy tín của họ. Họ sẽ làm liền và thường làm quá lên để thu phục nhân tâm. Chính phủ của họ không đủ thực lực để giải quyết những vấn đề có tính tầng bậc, đa dạng và phổ quát. Họ thường chỉ để mắt tới những vụ mà họ dễ chiến thắng lòng dân nhất. 

Thật bi ai là những giai đoạn lịch sử mà chủ nghĩa dân tuý được phát huy tối đa thì giai đoạn đó lại là giai đoạn đen tối nhất. Sự phát triển của một đất nước thường chỉ bền vững khi có một nền pháp trị vững vàng và khi đó: công lý không dành cho một vài sự kiện thu hút lòng dân mà nó lành cho tất cả mọi người. 

Tào Tháo hay Lưu Bị chỉ vài trong số những gian hùng được hậu thế dựng lại nhưng họ chưa phải là "những ngôi sao sáng nhất". Lãnh đạo thời nay đã làm cho các nhân vật ấy lu mờ bởi vì họ còn điệu nghệ hơn rất nhiều lần. Trong tương lai, họ sẽ là những nhân vật lịch sử đầy tính truyện và mọi người sẽ lưu truyền ngàn đời. 

Ce Phan