Những nạn nhân của truyền thông và cảnh báo về uy tín của nghề báo

Nhìn từ xa tới gần thì không chỉ có cá nhân mà còn có một số quốc gia trở thành nạn nhân của giới truyền thông. Nhiều cá nhân đã bị "mắc bẫy" ở mức nhẹ nhất là bài viết bị cắn xén bớt nội dung hoặc bài phỏng vấn dạng điều hướng dư luận có lợi cho tờ báo hoặc một lập trường nào đó; nhiều công ty đứng sau những vụ truyền thông bẩn để làm lợi và chính họ đôi khi cũng trở thành nạn nhân của nó; một số đất nước nhỏ trong một hoàn cảnh lịch sử nhất định cũng bị lâm vào hoàn cảnh lầm tha và người dân bị đày đọa cũng bởi "cái miệng thế gian" này. Đó chính là những dấu hiệu đi xuống tới mức bệ rạc của truyền thông địa phương, quốc gia và cả những cơ quan ngôn luận lớn-có tiếng trên toàn thế giới.

Càng có tiếng nói trong dân chúng thì cơ quan truyền thông đó càng có những âm mưu lớn hơn, bẩn hơn !

Những vụ nho nhỏ liên quan tới các cá nhân ở Việt Nam

Gần đây nhất là bài phỏng vấn nhà văn 9x Tuệ Nghi về việc có nên gộp chung việc đón Tết ta và Tết tây. Cô đã bị cộng đồng mạng bếu rếu về những phát biểu ủng hộ cho việc đó, mặc dù phần đông đọc giả chỉ mới đọc cái tựa đề bài báo: 'Nhà văn trẻ Tuệ Nghi: 'Đã đến lúc chúng ta bỏ Tết cổ truyền'. Đây là một chủ đề lớn mà Ce Phan đã lý giải trong một bài gần đây rằng: cần đến một nhân vật cỡ bự trong chính phủ để thể hiện quan điểm chứ việc phóng viên gạ nhân vật này, nhân vật khác cũng chỉ là chiêu trò để xem những điều nào có thể "gây hấn" với đọc giả và tạo nên sự phẫn nộ và "câu view" qua lượt chia sẻ trên các phương tiện truyền thông xã hội. Tuệ Nghi đã có lời giải thích đầy đủ qua Facebook và tờ báo cũng gửi lời xin lỗi sau đó. Tuy nhiên, đây là dấu hiệu cho thấy báo chí Việt Nam rất yếu ớt trong cách tiếp cận các nguồn thông tin từ cách chính khách cỡ bự.

Xa hơn một chút là những phỏng vấn về các nhân vật về tình hình lũ lụt miền Trung. TS. Nguyễn Bách Phúc phát biểu rằng: "Thủy điện Hố Lô cũng chỉ là nạn nhân như dân chúng" khi tình hình lũ lụt ở miền Trung gây thiệt hại lớn về người và của. Ai cũng biết ông chỉ là chuyên gia tư vấn trong hội Khoa học công nghệ TP HCM, chứ không phải là người có trách nhiệm liên quan tới những thiệt hại. Các giảm đốc sở, các bộ trưởng, thủ tướng và Đảng mới là nơi thực sự quyết định mọi chuyện. Tuy nhiên, cơ quan báo chí biết rằng đó là "tổ kiến lửa" không nên dây vào nên việc tìm một cá nhân để "gài bẫy" là cách vẫn thường làm. Câu thành ngữ "bút sa thì gà chết", ông TS. Phúc đúng là một con gà chết oan trong vụ này với câu nói "Nói là xả lũ nhưng thực tế là thủy điện cho nước lũ đi qua hồ mà thôi. Mà cho chảy qua là nước của trời, không phải nước của thủy điện”.

Câu chuyện cũng xảy ra tương tự về chủ đề "Có nên dạy tiếng Hán trong trường học?". Với phát biểu của Tiến sĩ Đoàn Lê Giang từ trường ĐH Xã hội và Nhân văn khi cho rằng cho những lý do xác đáng cho việc duy trì giảng dạy môn tiếng Hán như một ngoại ngữ bởi vì lịch sử Việt Nam từng trải qua một thời gian dài sử dụng ngôn ngữ này và Trung Quốc là một nước lớn ngay sát bên cạnh. Nhưng vì muốn lợi dụng tinh thần chống Trung Quốc đang lên cao trong những năm gần đây mà bài báo đã có phần thiên lệch trong cách viết bài để biến nhân vật của mình trở thành nạn nhân, mặc dù họ hoàn toàn biết cách dẫn giải khách quan hơn. Chuyện về mối quan hệ của Việt Nam và Trung Quốc từ xưa tới nay cực kỳ mờ ám mà chỉ có những nhân vật trong bộ chính trị mới đủ hiểu chuyện gì đang xảy ra bên trong, tầm nhìn giáo dục và truyền truyền của họ mới thực sự quyết định nhiều thứ, nhưng báo chí lại không đủ tầm để tiếp cận hoặc khai thác những thông tin đó.

Không chỉ có những nhân vật không chuyên và chưa có nhiều kinh nghiệm làm việc với truyền thông mới mắc phải cái bẫy "chết người" đó, mà chính những chuyên gia về truyền thông cũng lâm nạn tương tự: Người giỏi, uy tín thì cũng bị hạ bệ và bị gài bởi những kênh truyền thông lớn hơn. Đó là trường hợp của tiến sĩ Bùi Trân Phượng khi bị báo chí cho mắc lưới với cái nhãn người đàn bà bảo thủ, trì trệ vì cố ôm lấy trường ĐH Hoa Sen; hoặc trường hợp của KTG Nguyễn Xuân Nghĩa trong vụ phỏng vấn với phong viên AC Thompson của đài ProPublica và Frontline về cuốn phim "Terror in Little Saigon". Có rất nhiều ví dụ về những trường hợp như vậy để mọi người có thể nhìn lại về tính trung thực của báo chí.

Tuy nhiên, cũng có một số nhân vật đã nổi tiếng hơn rất nhiều, và công việc cũng như sự nghiệp của họ ngày càng hanh thông hơn sau những sự cố truyền thông như trường hợp của MC Phan Anh và người mẫu Ngọc Trinh. Việc chia sẻ quan điểm về sử dụng mạng xã hội của Phan Anh trên đài VTV với người dẫn chương trình Tạ Bích Loan vào giữa năm 2016 đã tạo nên làn sóng chỉ trích giữa đọc giả và kênh truyền hình chính thống trên các phương tiện truyền thông xã hội. Ngọc Trinh cũng biết cách đẩy mạnh tên tuổi của mình thông qua "hợp đồng truyền thông" (!?-vẫn đang hoài nghi) với tỷ phú 72 Hoàng Kiều. Chưa biết tiền đồ của họ như thế nào, nhưng trước mắt hình ảnh của họ trước công chúng đang có vẻ thuận lợi, và đây là những trường hợp chưa biết là nạn nhân hay chính là một âm mưu khác của truyền thông.

Những vụ lớn hơn liên quan tới chuyện làm ăn, các công ty dưới bàn tay của truyền thông bẩn

Gần đây nhất là vụ ép phe giữa ba bên: nước chấm Nam Ngư, truyền thông (đặc biệt là báo Thanh Niên) và công ty tư vấn truyền thông do Nguyễn Thanh Sơn dẫn dắt. Đó là một tính toán bài bản giữa các bên để nhằm tạo ra tâm lý lo sợ của đám đông về sự an toàn của nước mắm truyền thông với hàm lượng thạch tín và một bản chứng nhận nước chấm Nam Ngư hoàn toàn không có thạch tín đồng thời là chiến lược quảng cáo số rầm rộ của sản phẩm này. Cuối cùng vụ việc cũng được khui ra: Tổng biên tập báo đã phải nhận trách nhiệm, Nguyễn Thanh Sơn được xem là phù thủy truyền thông cũng phải cúi mặt ẩn tích, công ty Masan vẫn cố gắng không phát biểu sau vụ việc. Người tiêu dùng và cánh bán lẻ được một phen hồ hởi, nhưng họ không nhận ra được rằng: họ là một tập thể rất yếu ớt, họ chỉ đứng lên mỗi khi quyền lợi bị xâm phạm nghiêm trọng, những trường hợp ở mức cảnh báo thì hầu như không có dấu hiệu phản kháng.

Trường hợp của công ty Tân Hiệp Phát thì còn rắc rối hơn nhiều. Công ty này vẫn còn đang vướng tới 2 sự việc đều liên quan tới pháp luật: vụ thứ nhất là vụ con ruồi nửa ty và vụ dính dáng tới Phạm Công Danh. Chưa biết họ sẽ xử lý khủng hoàng truyền thông và thậm chí là dính dáng tới pháp luật như thế nào, nhưng mối quan hệ của họ, truyền thông và đọc giả là chuyện đầy toan tính. Kể cả các luật sư tham gia bào chữa, cùng với truyền thông cũng là những âm mưu quỷ quyệt tốn rất nhiều giấy mực và thời gian đọc không đáng có của người xem. Lẽ ra mọi người nên quan tâm tới những chuyện cấp bách hơn, cần thiết hơn là dính vào những thứ linh tinh đầy phép bẩn thỉu như thế này.

Cùng với sự việc liên quan tới cá nhân TS. Bùi Trân Phượng thì ĐH Hoa Sen cũng "bị dập tơi tả" kéo dài nhiều năm liền. Câu chuyện xoay quanh việc trường học này định hướng phát triển phi lợi nhuận hay một trường tư đơn thuần. Câu chuyện tiến quá xa so với ước mơ của những nhà sáng lập ra trường này cho tới những bước tính toán để thôn tính ngôi trường này. Chuyện cổ phần và những thông tin liên quan tới các cá nhân bị báo chí khai thác tới triệt để trong khi một nền giáo dục lụn bại và tụt lại đằng sau rất xa so với cách làm của trường Hoa Sen từ trước tới giờ thì giới truyền thông đều bỏ ngỏ và chưa bao giờ có quyết tâm đi xa hơn vào những chuyện mà họ cho là nhạy cảm.

Còn hàng trăm hàng nghìn sự việc khác trong mối quan hệ giữa các công ty và truyền thông. Tựu trung trên tất cả, những vấn đề được đưa lên mặt báo và truyền thông phần lớn là những toan tính của tờ báo đó và cái lợi của họ hơn là mang thông tin khách quan tới cho đọc giả. Số lượng những bài viết, bài phỏng vấn kiểu như vậy càng nhiều hơn cứ mỗi khi thế lực này lên thay thế lực khác khi nắm chính quyền. Mối quan hệ thân hữu với các cá nhân trong nhà nước chỉ giúp họ đứng vững trong thời gian những nhân vật "chóp bu" đó còn đương nhiệm, khi đã mãn nhiệm thì mọi chuyện trở nên khác hẳn. Điều này xảy ra ở cả Việt Nam, Trung Quốc và nhiều nước khác.

Nhiều quốc gia, dân tộc nhỏ cũng là nạn nhân của những hãng truyền thông lớn

Ngay từ thời chống Pháp, hay chống Mỹ những người lãnh đạo các phong trào kháng chiến đã biết dựa vào truyền thông để khơi dậy những tranh luận ở ngay tại những nước bản xứ. Mọi người thường nghe tới những từ như "truyền đơn", "biểu ngữ" trong các cuộc đấu tranh bằng ngòi bút kéo dài xuyên suốt bao nhiêu cuộc chiến. Sự thật trong những vụ lật đổ triều đại này, xây nên triều đại khác vẫn còn cần giải ảo rất nhiều. Nhưng hình ảnh của những nước nhỏ như Việt Nam trong con mắt của những độc giả cách xa nửa vòng trái đất nhưng có ảnh hưởng tới lá phiếu bầu cho các chính trị gia phụ thuộc hoàn toàn phụ thuộc vào giới làm truyền thông.

Chuyện tổng thống Ngô Đình Nhiệm và cố vấn Ngô Đình Nhu vị ám sát và bị lật đổ chính quyền vào những năm 1960s và những toan tính chính trị toàn cầu của các nước lớn đã biến Việt Nam trở thành một cái "cối xay thịt" như thế nào trong nhiều năm liền của cuộc chiến giữa: Tư bản phương Tây, Mỹ, Xô Viết, Trung Quốc ... Vai trò của truyền thông mang lại cái lợi cho truyền thông và đối tác của họ  còn chuyện minh bạch và trung thực trong nghề làm báo giống như đòi hỏi tìm ra một "trinh nữ lầu xanh" của thời gian chênh lệch nam nữ.

Những tờ báo nổi danh như New York Times cũng từng bán đi linh hồn của mình khi bị cáo buộc nhận tiền của Trung Quốc để gỡ bỏ những bài viết về vụ Thiên An Môn. Họ đã viết những chuyện có lợi về nhân quyền của Trung Quốc khi họ bắt đầu tham gia vào WTO vào năm 2001. Sau đó họ đã phải cải chính và rút bỏ những bài viết thiên lệch sau khi đã bị những đọc giả tinh ý nhận ra, và có bằng chứng về chuyện đi đêm giữa quan chức Trung Quốc và tờ báo này.

Mới đây nhất là sự tranh đấu bằng ngòi bút và thông tin giữa các hàng truyền thông và bầu cử ở Hoa Kỳ. Sự việc nghiêm trọng tới nỗi tổng thống tân cử Donald Trump đặt nghi vấn về cách làm việc của cơ quan tình báo Mỹ, giới truyền thông Mỹ trong sự trung thành của họ với nước Mỹ. Có thể sự trung thành đó được hiểu ở nghĩa rộng hơn rất nhiều so với cách hiểu của chúng ta, khi gần đây dấy lên một thuật ngữ mới "perception management" (quản lý nhận thức, hay thuật quỷ biển) được áp dụng trong những toan tính chính trị của Trung Quốc, Nga và cả Mỹ trong sự dàn sếp trật tự trên toàn cầu ở cả mặt trận kinh tế và quân sự. Thời đại của "conspiracy theory" (thuyết âm mưu) dần được nâng lên tầm cao mới mà các đọc giả không chuyên khó lòng có thể nắm bắt kịp. Rồi đây, với tấm phiếu bầu cử trên tay họ lại lơ ngơ quyết định vận mệnh của mình và dân tộc trong sự chỉ đường dẫn lối trong lớp sương mù dày đặc bị bủa quây bởi các chính khách và giới truyền thông không chính danh và không minh bạch.

Chúng ta đứng trước hai lựa chọn: một là bịt tai che mắt lại để khỏi phải nghe-đọc những lời nói dối, hai là học cách để nhận ra và nhìn xuyên qua những màn khói mờ ảo do giới truyền thông tạo ra. Đó chưa bao giờ là chuyện dễ dàng!


Ghi chú:
- Đọc giả tự dựa vào những thông tin trong bài viết và tìm kiếm các từ khóa qua Google để tự đánh giá khách quan lại những nhận định trên.
- Bài viết không có ý khen, hay chê các cá nhân, công ty hay bất kỳ quốc gia nào. Mục đích chính của bài viết là nhằm làm rõ tính trung trực của giới truyền thông.

Karaoke và nhạc Việt hiện đại tạo ra một nền âm nhạc khủng bố

Bình Kiến, Phú Yên - Nhớ lại lúc khoảng thời gian cách đây 20 năm, cứ đến dịp nghỉ hè của học sinh hoặc dịp lễ hội gì đó thì các đoàn ca múa nhạc lại về các làng quê để biểu diễn. Ba má tôi không quá nghiêm khắc về chuyện học hành, nhưng chuyện "đàn đúm" (nói theo chữ của má) như cách tụ tập lại để nghe nhạc hay chơi bời theo số đông thì thường không cho tôi tham gia. Mỗi lần lén đi xem ca nhạc về tôi đều phải ráng học bài tới khuya để bù lại hoặc là bị la suốt mấy ngày sau đó.

Những hoạt động như vậy thực sự đánh thức những làng quê nghèo nàn quanh năm suốt tháng làm việc phơi lưng cho nắng và sương ở nơi ruộng đồng, nương rẫy và biển khơi. Ngày đó băng đĩa nhạc chưa phát triển như bây giờ và đương nhiên máy tính cũng như các thiết bị chơi nhạc cũng không đó luôn. Do vậy, những âm thanh sập sình, ánh đèn sân khấu chiếu rọi, những tiếng hát hò giữa một khoảng đất trống bao quanh là ruộng đồng và nhà cửa lụp sụp có thể là một đặc sản của thời bấy giờ.

Cũng ở quê tôi, sau đó một thời gian thì những trào lưu thưởng thức âm nhạc có thay đổi khi đĩa nhạc, máy nghe nhạc và đặc biệt là dàn karaoke rẻ hơn và bán ở khắp nơi. Gia đình nào có chút tiền tiết kiệm thì thường mua sắm những thiết bị và đặt rất trang trọng ngay trong phòng khách. Mỗi lần khách đến chơi hay bạn bè tụ tập đều có màn ăn nhậu và hát hò. Quán nhậu, quán karaoke, và những dàn nhạc sống mọc lên khắp nơi như một hiện tượng về nhạc trong khoảng 10 năm trở lại đây. Tưởng chừng đời sống mọi người được nâng cao thực sự, nhưng cũng chính từ đó những người Việt quanh tôi bắt đầu ngủ từ từ theo tiếng nhạc.

Không ai biết rằng họ đang làm nhiều hơn và cũng đang trả tiền nhiều hơn cho những thứ bình thường như: tiền điện, tiền xăng, tiền lương thực .... ít ai biết lạm phát là gì và tiền gửi ngân hàng với kỳ hạn dài thì tiền lãi thực nhận là bao nhiêu ... ít ai biết được rằng đất đai ruộng vườn của họ dần bị thu hẹp do chính sách phân chia đất trên đầu người trên chính đất mà họ làm ra hoặc khai khẩn ... Dù vậy, tiếng nhạc vẫn được mở và giọng hát karaoke thì không bao giờ ngớt. Có lẽ mọi người ráng hát, ráng nghe, ráng cười như liều kháng sinh cho những mất mát!?

Tưởng chừng chỉ có người ở quê tôi mới say mê âm nhạc đến thế, không ngờ đó cũng chính là trào lưu diễn ra tương tự ở nhiều nơi khác và cả ở các thành phố lớn như Sài Gòn. Ở đây, tiếng Karaoke càng gia đình hóa ở những khu vực nghèo, có đông công nhân và những người làm công khác. Nghĩa là: những nơi nào cuộc sống càng khó khổ trong cuộc sống hiện đại thì dàn máy karaoke càng được trang bị tại nhà và tiếng nhạc vẫn đều đặn vang vang lan ra cả một vùng. "Ca sĩ gia đình" không chỉ hát cho gia đình mình nghe mà cả những hàng xóm bất đắc dĩ cũng tận hưởng "âm nhạc khủng bố" mọi lúc mọi nơi. Như một cách trả đũa trong bất lực, những người hàng xóm cũng dần trang bị cho mình những "vũ khí hạng nặng" theo đó là: dàn máy hi-tech, loa khủng và mic không dây. Đôi khi bạn còn chứng kiển cả cảnh ca sĩ gia đình nhậu nhẹt say sỉn và cầm micro hát lêu ngêu ngoài đường.

Người Việt Nam có thói quen nghe nhạc bất chấp dù đang nghe nhạc trả tiền hay miễn phí. Nhạc mở lên ở bất kỳ thời điểm và thời gian. Nhạc mở lên bất kể ô nhiễm tiếng ồn ở khu vực xung quanh. Nhạc mở lên ở bất kỳ một cửa hàng nào ở góc đường. Nhạc được hát bất chấp ý nghĩa của lời ca và nhạc lý của nhạc sĩ.

Từ ca sĩ chuyên nghiệp cho đến những người biểu diễn âm nhạc nghiệp dư đều không màn đến ý nghĩa thực sự của ca từ, hoặc trân trọng tác giả của bài hát. Người dẫn chương trình thì thường xuyên bỏ qua vai trò của nhạc sĩ khi giới thiệu bài hát hoặc giới thiệu về cái hay, cái độc đáo của ca khúc. Người nghe đến để xem nhiều hơn nghe và reo hú lên bất kỳ khi nào thấy kích thích ở cả sân khấu lớn hay sân khấu nhỏ, ở cả nhạc sôi động hay trữ tình.  Khán giả đều thích yêu cầu người đối diện hát mỗi khi có cơ hội gặp gỡ cho dù người đó là: người mẫu, cầu thủ bóng đá, bình luận viên... Câu cổ động "hát đi - hát đi - hát đi" được áp dụng như cách để xua tan sự trầm lắng và dồn ép người đối diện vào thế buộc phải hát.

Thói quen nghe nhạc và chơi nhạc bất chấp của người Việt càng rầm rộ hơn trong dịp Tết. Những buổi tiệc tất niên không bao giờ thiếu âm nhạc. Âm nhạc mang lại không khí hay ho tới mức nào trong một bàn tiệc với rượu bia, thịt và tiếng ồn. Âm nhạc mang lại giá trị tinh thần lớn như thế nào cho người nghe trong cuộc và tệ hại như thế nào cho người nghe bất đắc dĩ. Chẳng ai nghiên cứu và làm rõ chuyện đó bởi vì ai cũng cho đó là chuyện vui.

Âm nhạc của thế giới đã chuyển từ âm nhạc cộng đồng (biểu diễn phần lớn ở sân khấu) sang nền âm nhạc cá nhân (nghe nhạc theo thiết bị cá nhân), trong khi đó cách cảm nhận âm nhạc từ xưa tới giờ ở Việt vẫn quê mùa: nghe chung mới vui, dẫu cho đó là hoạt động mang tính cá nhân hay cộng đồng và dẫn hình thành nền âm nhạc khủng bố màng nhĩ.

Bài viết không liên quan gì đến ngày 19 - 1, nhưng đang lúc viết thì một người bạn nhắn tin nhắc: 19-1-1974 là ngày Trung Cộng đánh chiếm Hoàng Sa với sự làm ngơ của lính đồng minh Mỹ ở cách đó không xa. Một trung đoàn VNCH đã hy sinh nhưng tới giờ nhà nước vẫn chưa chính thức ghi nhận.

Liệu lời nhắc có làm tỉnh giấc những ai đang say sưa với âm nhạc và muốn hát ca triền miên như những chú ve sầu không?

Gộp Tết tây và Tết ta không đơn giản chỉ là ý kiến, bàn luận và quyết định

Kể từ khi nền kinh tế của Việt Nam bí lối trong phương thức phát triển theo hướng "kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa" để làm cho đất nước sánh ngang với các cường quốc năm châu. Có không ít trí thức đã ngồi xuống mổ xẻ xem điều gì đã làm cho đất nước mình trì trệ và kém phát triển không chỉ so với các nước phương Tây mà còn bị những nước trong khu vực như Singapore, Thái Lan, Phillipin dẫn bỏ lại đằng sau. Một trong những điều mà mọi người thường rãnh rỗi để bàn luận nhất vào dịp Tết đến là: Liệu có nên gộp Tết ta và Tết tây hay không?

***

Trước hết tất cả chúng ta nên bàn tới sự khác nhau giữa lịch âm (lunar calendar) và lịch dương (solar calendar). Lịch dương theo quan niệm phương tây là sự tuần hoàn dịch chuyển theo mặt trời với thước đo ngày đêm là 24 giờ. Lịch âm theo quy tắc vận hành của mặt trăng với chu kỳ trăng đẹp cách nhau khoảng 30 ngày và rơi vào ngày 15 hàng tháng. Như vậy có thể thấy chu kỳ thời gian người quan niệm theo lịch âm có quan niệm về thời gian rộng hơn người theo quan niệm của lịch dương. Cũng chính từ quan niệm cỗi rễ này mà chúng ta thấy nhịp sống của người theo quan niệm lịch dương năng động hơn, hối hả hơn vì họ phải làm càng nhiều việc ý nghĩa càng tốt trong 24 giờ để tránh việc tồn đọng khi qua ngày mới.

Theo quan niệm rộng hơn, người theo lịch âm có cách sinh hoạt nhẹ nhàng, thư thả hơn vì quan niệm về thời gian của họ dài hơn. Cũng lẽ đó mới có chuyện: "tháng Giêng là tháng ăn chơi, tháng hai cờ bạc tháng ba rượu chè". Ngày tháng tiêu giao của người theo lịch âm khác và cách sinh hoạt động đồng, lễ nghi tôn giáo cũng khác.

Quay trở lại với việc ăn Tết ta hay Tết tây. Đối với người phương Tây thì nghỉ lễ để kết hợp Giáng sinh và năm mới (thời khắc chuyển giao giữa mùa đông và mùa xuân), người Việt, người Tàu thì quan niệm mùa xuân bắt đầu từ tháng 2 (năm mới). Để thay đổi cách nghỉ lễ và đón Tết thì đây là một cuộc tranh đấu có khi vượt tầm các nhà chính trị gia để quyết định vì đó là cả quá trình tâm linh, tín ngưỡng, tôn giáo và lợi ích kinh tế. Việc báo chí đang kéo hết ca sĩ này, nhà giáo nọ vào một cuộc bàn luận mà không hiểu gốc rễ thì cũng chẳng tạo ra cái gì hay ho ngoại trừ "chém gió".

Khi nào lợi ích của người dân còn gắn vào các sinh hoạt âm lịch như: thưởng Tết, nghỉ dài ngày, giảm việc thời gian gần Tết, ... thì còn lâu mới có biến chuyển. Khi nào thưởng Tết tây nhiều hơn Tết ta, khi nào mất nhiều hơn các hợp đồng thương mại quốc tế do việc đón Tết ta, khi nào các lễ hội bớt tập trung vào tháng 1,2 thì mới dần thay đổi.

Hơn nữa, việc cho nghỉ lễ và chọn ngày nào đó để kỷ niệm còn là "âm mưu" chính trị nữa. Do đó, thay vì hỏi người này người nọ chuyện nghỉ tết nhất, các đơn vị báo nên phỏng vấn những cấp cao hơn. Các nhân vật trong bộ chính trị chẳng hạn để xem các vị ấy phát biểu gì.

Hãy nhìn người Việt ở hải ngoại gìn giữ Tết Việt như thế nào mà vẫn không bị mất việc vì ngày đó không phải là ngày nghỉ. Hãy nhìn theo đó mà học hỏi là sẽ có đáp án.

***

Cầm trên tay cuốn tạp văn song ngữ Anh-Việt (tạp chí) năm 1996 có tên là Sunflower Đại học Sư Phạm và lại có hứng để nói thêm chút xíu về đề tài này.

Trên bìa tạp chí có tựa đề: "How Vietnamese people celebrate their new year"

Bên trong nội dung còn có bài: "Vietnam pagoda festival pulls in visitors by the thousands"

Nhưng thú vị nhất là 2 bài: "This Valentine's Day you may get luckier than you think" và "getting the visa"

Còn đây là câu "phản động" nhất trong cuốn tạp chí này, nhưng lại là hợp lý nhất trong tư tưởng nô thời bấy giờ:

"Historically the Vietnamese people originated from a Vietnamese ethnic group in South China. That is why these two peoples have some commonalities in celebrating and enjoying the Lunar New Year."

Đây là câu đầu tiên trong một bài viết nổi bật nhất và cũng chính là tiêu đề của tạp chí.

Như vậy một lần nữa có thể thấy chuyện thay đổi một tập tục đã ăn sâu vào nhận thức của mọi người là một vấn đề nằm ngoài ý kiến cần bình luận và tham khảo từ mọi người. Không phải muốn thay đổi là thay đổi được đâu! Ngay cả những người học "chữ tây" nhưng đầu óc vẫn ấu trĩ và dính Trung luận không khác gì bọn bút nô tiếng Việt.

Để rồi, một cách ngẫu nhiên là người Việt sẽ bị lai căn không đáng có giữa Tây và Tàu. Để rồi, đất nước và người Việt chia làm 2 nhóm: thân Tàu và thân Tây.

"Getting visa" để qua Tây tỵ nạn giáo dục, tỵ nạn kinh tế là điều đương nhiên. Biết yêu ngày Valentine hay Christmas là điều đương nhiên bởi vì người Việt có cái gì hay ho hơn để yêu đâu đến cái ngày Tết mà cũng làm rối như nồi canh hẹ đây mà. Nói đương nhiên mà lòng buồn rười rượi.

Báo chí không bản sắc, không có nhân tài. Trí thức với trí ngủ không khác bao nhiêu trong thời bấy giờ. Lãnh đạo nhà nước chẳng khác nào đám phường tuồng thích khóc thích cười và chẳng có một chút khí chất. Người dân thì được giáo dục để tránh mù chữ, nhưng lại mù văn hoá và kém trình độ dẫn tới dân trí và dân khí đều thấp.

Bi kịch vẫn còn tiếp diễn !

Ce Phan

'Đào cốc lục tiên' và hiện tượng chính trường dân chủ nửa mùa

Ít nhất là trong 4 năm tới nước Mỹ và cả thế giới mới có dịp kiểm chứng một hiện tượng Donald Trump của năm 2016 sẽ thể hiện như thế nào. Nhưng chỉ mới đây thôi, đầu năm 2017, người ta mới thấy điểm yếu thực sự của một xã hội dân chủ mà tất cả những nhà giáo dục trong tương lai phải có trách nhiệm giảng dạy tới học trò của mình trong việc ý thức được phép toán: mưu mô chính trị + dân chủ = chế độ dân chủ nửa mùa. Còn đâu là công thức cho một nền dân chủ thực sự thì đó là chuyện sau ngày bầu cử của Mỹ.

Bài viết này sẽ lan man một chút trong giai đoạn chuyển giao quyền lực ở chính phủ Hoa Kỳ qua chuyện Việt Nam, Nga, Trung Quốc và một số diễn biến khác cùng chuyển động trước và sau khi Obama hết nhiệm kỳ dưới lăng kính và chữ nghĩa của giới truyền thông ở hai cánh hữu và tả.

(Nếu bạn lặp lại một lời nói dối đủ nhiều, nó sẽ trở thành sự thật. À mà không ! Đó là chính trị)

Obama đại diện cho phong cách lãnh đạo lãng mạn

Trở lại thời gian năm 2008 khi Obama bắt đầu đảm nhiệm vai trò người quyền lực nhất nước Mỹ và chức danh song hành "người quyền lực nhất thế giới" đã không thuộc về ông cũng kể từ thời gian không lâu sau đó khi ông được nhận Giải Noel Hòa Bình và khi các chính trị gia toàn cầu có dịp nhìn vào từng hành động và viễn kiến của ông. So với những người tiền nhiệm và cả tổng thống tân cử Trump thì ông chỉ là một cậu choai choai 47 tuổi chưa có thành tích gì nhiều mặc dù đã trải qua 4 năm làm thượng nghĩ sĩ một tiểu bang nằm ở trung tâm miền tây nước Mỹ - Illinois (mức lương sàn 8.25 USD / giờ (Ngày 1 tháng 1, 2016) thấp hơn khoảng gần 4 USD so với mức trung bình của các tiểu bang khác. 

Chuyện thành tích chính trường cụ thể cả Obama luôn được những chuyên gia trong nhiều lĩnh vực đề cập tới như một yếu điểm mặc dù phần đông dân số Mỹ và cả người dân trên toàn thế giới đều mắc căn bệnh "Obamê" với các bài phát biểu về nhận quyền, ước mơ hay sáng tạo. Để rồi tới hết hai nhiệm kỳ TT người ta mới nhận ra ông là vị tổng thống 44 kém dấu ấn nhưng lãng mạn nhất (trong chuyện tình của ông với Michelle Robinson (vợ ông)). Phải nhắc một thành tựu rất lớn của Mỹ khởi nguồn từ năm 1974 từ thời Nixon là kỹ nghệ Fracking dầu mỏ từ đá phiến mà mãi tới tận năm 2011 các dự án mới có cơ hội kiểm chứng tính khả thi của nó khi khủng hoảng năng lượng lan rộng do giá dầu của thế giới biến động khôn lường và làm chao đảo nhiều nền kinh tế. 

Khoảng năm 2014-2015 kỹ nghệ này đã giúp Mỹ tránh được sự phụ thuộc ngoạn mục vào Nga và Trung Đông về năng lượng và lật ngược thế cờ chính trị và đánh vào uy tín của Putin và Quốc vương các nước Ả Rập khi đưa giá dầu từ 100 USD/ thùng xuống còn 35 USD/thùng. Nhiều người thầm ngợi ca Obama nhưng ông hoàn toàn không có dấu ấn gì trong tiến triển khoa học công nghệ này, ngay cả tiền đề mà ông muốn đặt dấu ấn cuối cùng của mình trước khi rời nhiệm là Obama Care và TPP cũng hoàn toàn sụp đổ. 

.... và cũng là ngây thơ xen lẫn phần dại dột

Sau bao nhiêu căng thẳng leo thang ở khu cực Châu Á Thái Bình Dương với mức độ không thua kém gì khủng hoảng chính trị và khủng bố hoành hành tại Trung Đông tạo ra điểm yếu chính trị của Bush con mà vì thế mà Obama mới thẳng cử như là biểu tượng cho sự hòa bình và ổn định. 

Nếu xem Obama là sự thất bại của Hoa Kỳ trong việc tìm kiếm một vị tổng thống giữ vai trò độc tôn của nước Mỹ ở mọi lĩnh vực, thì đó lại là thành công lớn của các phe đối thủ trên trường quốc tế, trong đó có Nga, Trung Quốc, Trung Đông và cả Cuba. Điều này lẽ ra có thể làm tiền đề để dấy lên nghi ngờ và cần giới truyền thông tham gia mổ xẻ và điều tra sâu hơn .... nhưng không.... Khả dĩ thay, cánh truyền thông diều hâu không mang màu sắc dân tộc nhưng có lợi ích nhất định theo luật truyền thông báo chí ở những nơi cởi mở như Hoa Kỳ lại tập trung vào câu chuyện bầu cử của năm 2016-2017 của Mỹ với nhân vật chính lần này là Donald Trump và khơi mào cho mối nghi ngờ nhằm vào vị tổng thống tân cử thứ 45 của Mỹ- Rằng có "bàn tay lông lá" của Putin dàn xếp bên trong chuyện bầu cử!

***

Trở ngược lại tháng đầu năm 2016, trong khi Trung Quốc tạm nghỉ tay để đón năm mới âm lịch và tình hình báo giới Trung Quốc vẫn đang say ngủ với những câu chuyện "đả hổ diệt ruồi" ở xứ Tàu thì Obama mới cho tàu khu trục USS tuần tra biển Đông. Một hành động khá muộn màn mà cũng chẳng làm dịu đi phần nào tại khu vực biển Đông. Điều này cũng có thể lý giải tại sao những nước đồng minh của Mỹ như Nhật Bản, Hàn Quốc tự biết thân phận cô đơn hóa về an minh trên biển hoặc là phải dàn xếp trên tinh thần nhượng bộ để hưởng quyền lợi trước mắt với Trung Quốc như trường hợp của một đồng minh khác là Philippin. Trong cùng thời điểm, thì Việt Nam vẫn ú ớ chưa biết chuyện gì đang xảy ra và vẫn bài toán cũ: "Bình sữa và đồ chơi"

Donald Trump mang tới điều gì mới mẻ

8 năm trôi qua đủ để cho các nhà làm kinh tế toàn cầu, các nhà hoạch định chính sách thương mại Mỹ có đầy đủ những bản thống kê về vị thế và vai trò của Mỹ trong cán cán cân mậu dịch toàn cầu. Họ và cũng chính một tay buôn thứ thiệt- Donald Trump nhận thức rõ ràng rằng không có chuyện dân chủ và toàn cầu hóa nửa mùa để mơ về viễn cảnh win-win (50-50) quyền lợi cho hai bên tham gia. 

Ngay trong ngày đầu mới nhận được thông tin kiểm phiếu, ông Donald Trump đã cho biết kế hoạch làm việc trong 100 ngày đầu tiên làm tổng thống. Có một vài điều đáng chú ý khác bên cạnh những chuyện Obama Care và TPP như đã nói ở trên như: thay đổi và cơ cấu lại các cơ quan tình báo và truyền thông Mỹ (An ninh); cách nhìn của người Mỹ về dân chủ-nhân quyền-môi trường và thương mại cùng với đó là định hướng trục hợp tác Châu Á Thái Bình Dương. Nổi bật trên tất cả là đòi hỏi của Donald Trump trong các tổ chức toàn cầu trong đó nhấn mạnh quyền lợi phải đi đôi với trách nhiệm quốc tế. 

Ý của ông muốn nói mà thực ra có phần lặp lại từ người tiền nhiệm Obama, rằng Trung Quốc hay bất kỳ nước nào khác khi được hưởng một quyền lợi từ các khoản đầu tư của ngân hàng thế giới hoặc nhận được ưu đãi thuế trong mậu dịch song phương hay đa phương WTO phải thế hiện đầy đủ trách nhiệm trên tinh thần win-win. Nhưng chắc hẳn khác với Obama, ông nhấn mạnh và liên tục có hành động cụ thể trong một số phát ngôn bên lề, trong việc: sản xuất thép tránh thuế của Trung Quốc thông qua Việt Nam, các hãng oto mon men xây dựng nhà máy lắp ráp tại các nước khác ... 

Nhìn vào những nhân vật trong ban cố vấn cho Donald Trump có thể nhận ra, những con số thống kê chắc chắn đã nằm chắc trong tay vị tân tổng thống. Rằng không có chuyện mơ mộng về viễn tưởng win-win (50-50), mà đó chính là cán cân 37-63. Rằng thế giới thương mại - lợi ích lúc nào cũng lệch cán cân. Quyền lợi luôn lệch sang một bên chứ chưa bao giờ có chuyện phân đều. Một suy nghĩ thoáng qua: tại sao nước Mỹ không phải nắm phần nhiều ấy. Ai cũng nhè hiểu rằng: Liều ăn nhiều ! và nhìn về Trung Quốc, một đất nước non trẻ trong làm kinh tế nhưng cáo già và liều hơn bất kỳ một tên thổ phỉ nào !

Hiện tượng "đào cốc lục tiên" trong nội bộ Mỹ đã "vạch áo cho người xem lưng"

Cũng bởi nước Mỹ có Obama, cũng bởi người Mỹ sản sinh ra Mr. Sorry khi đi vái tứ phương. Cũng bởi nước Mỹ sinh ra một diễn viên với ngón nghề hùng biện và khẩu ngữ chính trị tài ba, mà ngay cả cái chết của Phiden Castro cũng không có cách nói nào khác hơn câu nói nước đôi "hãy để lịch sử phán xét"- Ông Obama có lẽ nên sống trong thiên đàn xã hội chủ nghĩa hơn bất kỳ công dân cộng sản nào trên thế giới để ông hiểu ra con đường thực sự đang rải sẵn dưới chân mình.  Ông nên biết một vài cánh hồng thả xuống dòng sông trong cái chết không làm dịu đi hàng triệu hậu nhân đang theo dõi câu nói của ông trên chính nước Mỹ và thế giới đồng minh của mình. Nói tới đây mới nhớ tới câu phát biểu của một đại biểu quốc hội Việt Nam Trương Trọng Nghĩa- rằng phải phân biệt rõ: ta, bạn, và địch. 

Nhân vật đứng đầu này, thay vì nhìn xa hơn cho tiền đồ của Mỹ qua các thống kê thực tế, ông lại mơ mộng và nhìn vào bảng danh sách những "tiến bộ" trong suốt 8 năm của ông mà ai cũng biết là sự phát triển tịnh tiến của mọi nền kinh tế và có tính kế thừa chứa hoàn toàn không có bước chuyển lớn nào xảy ra trong suốt thời gian đó. Ông lại sợ di sản của mình (Obama Care, TPP) sụp đổ nếu không ra mặt ủng hộ Hillary trong sự hớ hênh trước cái nhìn của mọi chính trị gia chuyên nghiệp. Cả ông và Hillary đều sai lầm lớn trong cách nhìn và đối sách giữa quan hệ kinh tế-chính trị với Trung Quốc. Riêng bà Hillary thì hoàn toàn không hiểu gì trong vị thế kinh tài Mỹ khi đi thuyết phục Trung Quốc tiếp tục mua trái phiếu chính phủ Hoa Kỳ mà phát biểu rằng: "Đừng để vấn đề nhân quyền làm ảnh hưởng tới quan hệ Mỹ-Trung" trong phần đầu của nhiệm kỳ ngoại trưởng của bà. Con ong vàng Hillary vẫn chỉ nên quanh quẩn vườn hồng cùng với Obama với những cánh hồng xinh xắn hơn là tham gia chính trường với vai trò đầu tàu của nền kinh tế thế giới. Các nhà chiến lước kinh tế ngay lập tức gợi ý nhỏ cho bà: Trung Quốc không thể làm gì khác để đảm bảo an toàn và mức sinh lời trong số vốn khổng lồ của mình mà không đầu tư vào Mỹ. Thực ra, họ không có lựa chọn nào tốt hơn. 

Obama dùng cái sai này để khỏa lấp cho những cái sai trước đó ngay cả việc tuyên bố việc xem xét tính minh bạch trong bầu cử và yêu cầu CIA gửi trả lời bằng văn bản ngay trong mấy ngày đầu tháng 1 năm 2017 khi mà ông còn đang thong dong cho ngày nghỉ năm mới. Sự thật là Nga cũng bất ngờ và mừng thầm vì hành động "bàn tay lông lá" chưa biết thò tới đâu mà đã làm cho chính trường Mỹ rối ren đến như vậy rồi. Các cục tình báo Mỹ bắt đầu lủng củng trong cách phản ứng và cho thấy sự yếu ớt trong lập trường khi bắt đầu nhao lên cứ như đây là chuyện đầu tiên họ biết. Hình ảnh đó làm người ta liên tưởng đến "đào cốc lục tiên" trong truyện phim kiếm hiệp ở Tàu. Người còn mừng hơn tất cả cả là Tập Cận Bình- vẫn vẻ điểm tĩnh và nụ cười không khép mắt, ông nhìn về Mỹ và ngắm nghía hành động của Nga và nghĩ tới kịch bản sắp tới dành cho Mỹ: chiến tranh lạnh về kinh tế hay thỏa hiệp để tiếp tục duy trì vị thế kề bá vương.

Chung quy lại, Donald Trump có lý khi chọn cách làm truyền thông không giống ai là đăng đàn ngay trên Twitter để thể hiện chính kiến. Sau đó, ông muốn xét lại hoạt động của các cơ quan tình báo và cả những hiệp thương quan trọng. Bao trùm và nguồn thông tin đại chúng của nhân loại lại phần lớn viết về Mỹ và truyền thông Mỹ luôn mang tới nhiều rủi ro trong nhận thức ở một thời điểm nhất định nào đó, ví dụ: chiến tranh Việt Nam, chiến tranh lạnh với Nga, sau đó là những hoạt động của Mỹ tại Trung Đông. Người Mỹ chưa bao giờ dừng dòm ngó vào chính trường và bầu cử của các nước khác, và các nước chưa bao giờ thôi tác động vào những kỳ bầu cử của Mỹ. Đó là sự thật bất di bất dịch trong điểm yếu dân chủ nửa mùa- hiểu theo nghĩa mơ mộng, rằng cái lưng của bạn đã hở bao nhiêu trước công chúng và các phe đối thủ, chứ còn ngực và bầu sữa lúc nào cũng dành cho quốc gia, dân tộc. 

Ce Phan